We hebben er lang op moeten wachten. Oorspronkelijk zou Smaakpalet van de Lage Landen al een jaar geleden uitkomen. Maar gelukkig voor ons ligt er nu een kloek boek. Janny van der Heijden is een veelzijdig culinair publicist die vooral bekend is van Heel Holland Bakt en Denkend aan Holland.
link naar Bol.com
In Smaakpalet van de Lage Landen onderzoekt Janny onze eetcultuur aan de hand van schilderijen. Ze brengt de geschiedenis letterlijk in beeld. Manon Henzen van eet!verleden regisseerde het dik tweehonderd pagina’s tellende boek. Is er verschil tussen de pronkstillevens uit de zeventiende eeuw en de insta posts van opgemaakte borden? Wellicht minder dan je denkt.
Eten en kunst zijn verbonden door onze zintuigen en vertellen eenzelfde verhaal, aldus Janny in het nawoord. Beiden gaan immers over expressie en verleiding van oog en mond.
In maar liefst zesentwintig hoofdstukken hoppen we door de geschiedenis. Aan de hand van schilderijen diept Janny thema’s als Etiquette en tafelmanieren, Feesten of Wild uit. Het uitgangspunt is telkens kunst en via die bril kijken we naar ons eten. Wat zien we, welke ingrediënten waren er al bekend en vanaf welk moment komen we ze tegen? Culinaire historici gebruiken naast kookboeken ook afbeeldingen om onderzoek te doen.
Het grootste deel van Smaakpalet van de Lage Landen behandelt onze eetcultuur in de zeventiende eeuw. Het tweede deel gaat over de achttiende tot en met de twintigste eeuw. In het laatste deel van het boek komen specifieke ingrediënten aan bod die zijn intrede deden zoals aardappelen, tomaten en fastfood. In tegenstelling tot wat je misschien denkt maken andere (exotische) ingrediënten als olijven al vierhonderd jaar deel uit van ons menu. Janny benadrukt dat ze op persoonlijke titel heeft geschreven. Het is geen kunsthistorisch of sociologisch boek. Maar wel tot stand gekomen na veel onderzoek met hulp van Manon Henzen.
De hoogtijdagen van stillevens (nature morte) liggen in de zeventiende eeuw. Denk aan memento mori, trompe l’oeils en bloemstillevens. En aan pronkstillevens die een overvloed aan eten en drinken laten zien. Het genre banketjes is veel minder uitbundig qua kleur en qua gerechten. Hier geen kreeften, pasteien en hammen, maar veeleer haring, citroen, bier en brood. Visstillevens laten ons zien welke vis er werd geconsumeerd, net als jachtstillevens met haar- en vederwild. Fruitages laten vruchten zien, soms ook een combinatie die in het echt niet mogelijk is omdat de soorten niet allemaal tegelijk rijp zijn. Voor de stillevens in opkomst kwamen waren er al zogenaamde marktscènes en keukenstukken, vaak nog met een religieuze achtergrond.
Smaakpalet van de Lage Landen leest makkelijk weg. Zeker ook door de enorme hoeveelheid aan beeldmateriaal in het boek. Onderhoudend duiken we in het mysterie van de zwarte kaas, leren we dat kinderen inderdaad bier dronken en waarom pannenkoeken zo populair waren. Door de handel en via zeereizen kwam er zout uit Venezuela en specerijen uit de Oost. Dat bracht rijkdom met zich mee. Andere specerijen verloren terrein zoals de paradijskorrel en Bengaalse peper.
In vogelvlucht komen tal van onderwerpen en tijdsperiodes aan bod. Wist je dat er een frietgrens door Nederland loopt? En dat de opkomst van de koelkast en de supermarkt van enorme invloed zijn geweest op onze eetcultuur? Nu, in de eenentwintigste eeuw is de cirkel rond als het gaat om waardering van lokale producten en de trots om te laten zien wat we eten. Ja, inderdaad een beetje zoals de pronkstillevens van weleer.
Eten is tijd en sociaal gebonden, het zegt iets over de streek of het land waar we wonen en soms ook over het geloof dat we aanhangen. Smaakpalet van de Lage Landen eindigt met moderne kunst; met fotografie en hyperrealistische schilderwerken en zelfs borduurwerk. Een lijst van geraadpleegde literatuur en bronnen alsmede een beeldverantwoording maken het boek compleet.
Smaakpalet van de Lage Landen is een interessant boek vol beelden die een verhaal vertellen. Een verhaal op basis van persoonlijke keuzes van Janny van der Heijden en met onderhoudende teksten over tal van onderwerpen rond onze eetcultuur.
Smaakpalet van de Lage Landen – Janny van der Heijden- uitgever Nijgh & van Ditmar – ISBN9789038807522 – €49,99